ACT Academie Sara Bosman bvba

Wat is ACT?
ACT is één van de nieuwe therapievormen binnen de gedragstherapie, een wetenschappelijk bewezen therapievorm.

Het doel van ACT is dat je een waardevol leven leidt, dat je leeft op een manier die strookt met wat belangrijk voor je is en waar je energie van krijgt. ACT is interessant voor eenieder die hieraan wil werken. Of je nu psychische klachten hebt of niet, zelf hulpverlener bent of niet. ACT helpt je als je bewust wil leven en meer uit het leven wil halen dan je nu doet.

Als je je dromen wil waarmaken zal je natuurlijk op ongemak stoten, op vervelende gedachten en moeilijke gevoelens. ACT reikt dan allerlei hulpmiddelen en technieken aan om met dat ongemak om te gaan. Om een gezonde afstand te nemen van gedachten en om niet meer opgeslorpt te worden door onaangename emoties en lichaamsgewaarwordingen.

ACT heeft veel te bieden op het vlak van het werken rond waarden (wat wil ik nu eigenlijk in mijn leven?) en gedragsverandering in die richting. Er wordt gewerkt met metaforen en ervaringsgerichte oefeningen die je leren in het hier en nu te leven, bewust te zijn van je innerlijke gedachten- en gevoelswereld en daar niet op een ongezonde manier door opgeslorpt te worden. Mindfulnessmeditatie is één van de (op nuchtere wijze) gebruikte technieken binnen ACT. De oefeningen worden in ACT wel veel korter en op een concretere manier gegeven. ACT is gebaseerd op een wetenschappelijk onderzochte theorie, de Relational Frame Theory (daarover valt meer te lezen op www.contextualscience.org).  In de Verenigde Staten heeft de United States Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA) ACT onlangs benoemd tot evidence based behandeling.

De volgende uitleg is in de eerste plaats voor hulpverleners bedoeld. Binnenkort komt er een minder technisch alternatief op de website wat voor iedereen vlot leesbaar zal zijn. Voorlopig kan je hier klikken voor een heel praktische uitleg over wat je leert met  ACT.

Situering binnen de gedragstherapie

Acceptance and Commitment Therapy, kortweg ACT, behoort tot de derde-generatie-gedragstherapieën. Binnen de gedragstherapie zijn er 3 theoretische stromingen:

De start van de gedragstherapie: de nadruk ligt op waarneembaar gedrag en op leertheoretische principes als klassieke en operante conditionering. Exposure  (blootstelling aan angstaanjagende situaties) is één van de belangsrijkste gebruikte technieken.
De cognitieve therapie: met als uitgangspunt “als overtuigingen veranderen zullen gevoelens en gedrag mee veranderen”.
De gedragstherapieën gebaseerd op acceptatie, waaronder ACT, mindfulness, de dialectische therapie, functionele analytische therapie e.a. Hier gaat men ervan uit dat niet de inhoud van gedachten hoeft te veranderen om tot verandering te komen, maar slechts onze houding tegenover gedachten. D.w.z. dat je met ACT leert om je niet meer te laten leiden door die gedachten. Je gaat gedachten lichter opnemen en ze meer van op afstand kunnen bekijken. Exposure blijft een héél belangrijke techniek maar wordt nu wel op een andere manier ingevuld, nl. op een mindfulle manier (terwíjl je het ongemak accepteert en een gezonde afstand houdt van moeilijke gedachten)
Verschillende van de belangrijkste grondleggers van ACT (Steve Hayes, Kelly Wilson,…) wonen en werken in Amerika. Daar is ACT al goed ingeburgerd. In Nederland vind je ook al veel ACT-therapeuten. In België is ACT op dit moment sterk aan het opkomen. Veel zelfstandig werkende ACT-therapeuten zijn er echter nog niet. Je kan deze vinden op http://www.acbsbene.com/public_users

Doel van ACT

Het doel van ACT is een waardevol leven leiden en de onvermijdelijke pijn en ongemak (angsten en andere onaangename emoties) daarbij te nemen. ACT stelt voor om “ervoor te gaan” en bied allerlei hulpmiddelen en technieken aan om met het ongemak dat erbij komt om te gaan.

Werkwijze

In ACT spreekt men over “psychologische flexibiliteit”: hoe hoger die flexibiliteit, hoe minder kans op psychische klachten (en hoe lager de flexibiliteit, hoe groter het risico op klachten). Men gaat er dus naar werken om psychologisch flexibeler te worden. Hoe doet men dat? Door te werken aan 6 pijlers (vaardigheden):

1) Acceptatie: Ruimte maken voor emoties, gedachten, verlangens, impulsen i.p.v. ze te verdringen of te vermijden. Het doel van dit proces is leren verdragen dat je je niet goed voelt i.p.v.allerlei dingen te gaan doen zodat je van dat gevoel af bent. Zoals bvb. het afreageren op anderen, je afsluiten, eten, enz. Als je voor die emoties, gedachten enz. ruimte kan maken, dan wordt je daar niet zo door opgeslorpt en kan je je focus opnieuw verleggen naar je waarden (zie verder). Acceptatie is niét hetzelfde als iets willen: je hoeft je onaangename gevoelens/gedachten niet te willen, maar er wel ruimte voor te maken zoals je ook je schoonmoeder toegang geeft tot je huis en niet je deur barricadeert voor haar.

2) Defusie: Een gezonde afstand tot gedachten nemen. Naar gedachten kijken i.p.v. door een bril naar de wereld te kijken die gekleurd is door jouw interpretaties, emoties enz. Beseffen dat gedachten goede of slechte adviesgevers kunnen zijn en dus niet steeds je gedachten “gehoorzamen”. De gedachten “ik ben een loser”, “ik geraak hier nooit meer uit”, “er gaat mij iets ergs overkomen” helpen je immers niet vooruit. Ze demotiveren en beschuldigen. Daarom leert ACT je vaardigheden aan om hier minder aandacht aan te besteden en er afstand van te nemen.

3) Contact met het hier en nu: Met je aandacht niet steeds in je hoofd zitten, bij het verleden of in de toekomst, maar bewust aanwezig zijn in het hier en nu. Bewust zijn van wat er allemaal door je heen gaat van gevoelens, gedachten, lichaamsgewaarwordingen, verlangens en impulsen én van wat er op te merken valt van je omgeving (zintuiglijke gewaarwordingen, andere mensen, communicatie). Contact met het hier en nu biedt zowel een verrijking van je leven (genieten van “gewone” dingen zoals de natuur, een douche nemen, eten, samenzijn met geliefden) als een houvast om niet meegesleept te worden door heftige emoties of opslorpende gedachten.

4) Zelf als context: Vaak gaan we helemaal op in onze beleving die we hebben over onszelf. Als we met moeilijke gevoelens, gedachten of lichaamsgewaarwordingen te maken hebben, worden we opgeslorpt door negativiteit. Met ACT leer je om het standpunt van de observeerder in jezelf op te zoeken en in te nemen. Dit is een “veilige plek” van waaruit je alles kan observeren, waarnemen. Je verdringt je gevoelens en gedachten niet, maar je bent ze ook niet meer. Je kan zien dat het dingen zijn die door je heen gaan en ook weer zullen veranderen. Contact maken met je observerende zelf geeft je meer keuzevrijheid: je kiest zelf hoe je wil reageren op moeilijke gevoelens of in een moelijke situatie.

5) Waarden: Waarden vormen de rode draad in een ACT-therapie. Waarden gaan over vragen als: “Waar wil je dat je leven om draait? Wat wil je écht, los van alle verwachtingen en druk van anderen? Wat voor persoon wil je zijn? Wat voor relaties wil je opbouwen? Stel je voor dat je niet meer zo bezig was met het vechten tegen de angst/de depressie, waar zou je je tijd en energie dan aan willen besteden?”

Vaak zijn we het antwoord op deze vragen wat uit het oog verloren. In ACT wordt er gewerkt naar terug in contact hiermee komen. Waarden zijn een motivator voor al het harde werk, zowel in als buiten de therapie.

6) Toewijding aan waarden: Commitment (= toewijding) is het vertalen van je waarden in concreet gedrag: doen wat je écht de moeite waard vindt ook al kost het moeite en veroorzaakt het allerlei ongemak. In ACT leer je om heel concrete en haalbare doelen te stellen. Je leert een planning opmaken en hindernissen overwinnen. Het motto is “Being brave is being scared and doing what you have to do.”

De vaardigheden die je aanleert in een ACT-cursus kan je gebruiken voor de problemen die hierboven opgesomd werden maar evengoed voor allerlei andere klachten. Hoe een klacht zich uit, is niet zozeer belangrijk, wel de onderliggende processen. ACT-vaardigheden neem je mee voor de rest van je leven.

In een ACT-cursus en in de workshops wordt alles heel praktisch en ervaringsgericht aangebracht. Het klinkt allemaal eerst wat vreemd in de oren omdat er iets helemaal nieuws aangeleerd wordt: een andere houding tegenover onze gedachten, gevoelens en zelfs ons ego. Er is echter niets “hocus pocus” of “alternatief” aan ACT. Er zit ook géén religieus of moreel tintje aan. Alles wordt zeer “down to earth” gebracht. Het gaat om erg praktische hulpmiddelen die je helpen een rijker leven te leiden.

Therapeutische relatie

Erg belangrijk in ACT is dat men ervan uitgaat dat hulpverlener en cliënt in hetzelfde schuitje zitten, dezelfde processen doormaken in hun hoofd. Er is geen wezenlijk verschil tussen cliënt en hulpverlener. Er wordt vanuit gegaan dat cliënten die vastzitten in hun leven niet “abnormaal” zijn, niet “kapot” zijn, maar dat deze mensen vaardigheden kunnen aanleren om om te gaan met heel normale zaken als angst (ook paniek), depressieve gevoelens, lastige lichamelijke gewaarwordingen en meer.

Het verband tussen ACT en mindfulness (meditatie)

Mindfulness is een belangrijk onderdeel van ACT maar wordt op een hele andere manier gebracht dan in een traditionele  mindfulnesscursus. Een belangrijk verschil tussen ACT en een mindfulnesscursus is dat ACT veel meer technieken gebruikt dan enkel mindfulnessmeditatie om de mindfulnessvaardigheden onder de knie te krijgen. In ACT wordt een arsenaal van ervaringsgerichte oefeningen, verhalen, beelden en metaforen gebruikt om alles te verduidelijken en om je zoveel mogelijk handvaten aan te reiken om om te gaan met moeilijke gevoelens en gedachten. Als meditatie je niet ligt kan je aan de slag met andere technieken.

ACT gaat dus verder dan wat in de gebruikelijke mindfulnesscursus aan bod komt. Een belangrijke meerwaarde van ACT ligt in de nadruk op waarden. Waarden zijn de ‘richtinggevers’ in je leven. Ze vormen de rode draad doorheen je leven waar je in het ‘hier en nu’ altijd naar kan teruggrijpen als je merkt dat je aandacht vooral wordt opgeslorpt door je dagelijkse zorgen of beslommeringen. ACT is dus duidelijk actiegericht.

Mindfulness is erg populair geworden de laatste jaren. Dit is uiteraard toe te juichen maar er hangen ook enkele gevaren aan vast. Eén daarvan is het slordige gebruik van de term ‘mindfulness’ wat verwarring schept. Klik hier voor meer achtergrond over de band tussen ACT en mindfulness.